محسن آزمایش
بزرگ مرد صنعت ایران
محسن آزمایش: از کارگری در عرصه اقتصادی شروع به فعالیت نمود. کارگاه کوچکش را در سال 1318 تاسیس و در مدت 43 سال آن را به یکی از بزرگترین تولیدکنندگان لوازم خانگی ایران در دهه پنجاه تبدیل نمود
محسن آزمایش همچون بسیاری از کارآفرینان ایران دهه سی تا انتهای پنجاه شمسی
میباشد.
آزمایش در خانواده اقتصادی ضعیف در سال 1304 در تهران متولد شد، در سن نوجوانی پدرش را از دست داد. در کودکی بخت این را نداشت به تحصیلات خود ادامه دهد. تنها در حد، 3 یا 4 سال کلاس ابتدایی، از آموزش رسمی برخوردار بود.
از سن 11 سالگی از شاگردی آهنگری در تهران آغاز به کار نمود عاقبت با 140
تومان پسانداز و انعام دریافتی از
آخرین استادکار خود، مغازه کوچکی در خیابان
عینالدوله در سال 1318 خریداری نمود. آزمایش شادیهای کودکانه را مثل بسیاری
از همسالان طبقه متوسط تجربه ننمود، شبانه روز در کارگاه کار میکرد تا اندوختهای به دست آورد و با آن پایههای زندگی مادر، برادر و خواهرانش را تامین نماید.
در آغاز سال 1330 لولهکشی شهر تهران مورد توجه دولت و
شهرداری قرار گرفت. اکثر کارهای آن در تاسیس لولهکشی آب، مثل کندن کوچهها و خیابانها، انشعابات آب، ساخت لوله آب، تاسیسات و انبار و... با مناقصه به پیمانکاران خصوصی واگذار میشد. محسن آزمایش نیز در برخی از این مناقصهها مشارکت فعال داشت. وی توانست اجرای برخی از این فعالیتها را به دست آورد. همچنین در اواسط سالهای سی،
به ساخت صندلی فلزی و مبل در شرق تهران روی آورد.وی برخی ازصندلیهای ساخت کارگاهش را به سازنده اتاق اتوبوس در ایران نیز میفروخت. در کنار ساخت صندلی، کارگاهی برای آبکاری داشت. در این کارگاه به بهترین نحو، صندلی و سایر وسایل ساخت فلزی آبکاری میشدند
کارگاهش در سال 1336 در آتش سوخت و بخش بزرگ سرمایهاش نابود شد. در همین زمان کارخانه صنعتی آزمایش را در همان محل سابق، جاده تهراننو در 16 اسفند سال 1337 پایهگذاری نمود. شرکت آزمایش در سال 1344 شروع به بهرهبرداری کرد. سرمایه اولیه آن سی میلیون ریال بود و پس از چند مرحله درسال 1347 سرمایه شرکت به 200 میلیون ریال افزایش یافت. پس از چند سال که در خیابان دماوند به تولید صندلی
و بخاری نفتی و... پرداخت، زمینی به مساحت 185 هزار متر در کیلومتر 10 جاده آبعلی سه راه آزمایش برای تولید محصولات لوازم خانگی خریداری نمود. زیربنای کارخانه از دوسه هزار متر در سالهای آغازین فعالیت به دویست هزار متر در اواسط سالهای دهه پنجاه توسعه پیدا کرد. از نظر پرداخت حقوق، حقوق کارکنان شرکت آزمایش نسبت به سایر صنایع و نهادهای دولتی چند درصد بیشتر بود. محسن آزمایش این
اقدام مدیریتی را، برای دلگرمی کارکنان صنعتی برای تولید بهتر و مطمئنتر محصول تولید داخلی ضروری میدانست. الگوی وی در اداره شرکت تاکید بر مدیریت و نقش آنان در اداره کارخانه بود به مدیران به اشکال مختلف پرداختهای مالی داشت؛ ماشین، منزل، زمین یا وام برای ساخت مسکن، در اختیارشان گذاشت. گاهی هزینه عروسی و ماشین شخصی
خود را در روز عروسی و هدایای قابل توجه به آنها میداد.
با آغاز ساخت کارخانه شهر مرودشت شرکت انتظار داشت 1500 نفر پرسنل در مرودشت مشغول به کار شوند؛ همچنین در نظر داشت در کنار کارخانه، یک مجتمع آموزشی وسیع با هزینه 200 میلیون ریال سرمایه از سوی بنیاد آزمایش تاسیس شود و در آن500 دانشآموز با هزینه بنیاد تحصیل نمایند و مکان آن به صورت دائمی وقف آموزش
شود. در همین زمان در کارخانه آزمایش تهران هنرستانی وجود داشت که حدود 100
هنرجو در آن به صورت شبانهروزی مشغول آموزش نظری و عملی در شرکت بودند که درسال سوم به 300 نفر توسعه پیدا کرد.کروینالا مشاور خارجی شرکت در مرودشت
امیدوار بود که محصولات کارخانه به علت استفاده از تکنولوژی برتر، از کیفیت بالاتر و قیمت کمتری نسبت به محصولات مشابه برخوردار باشد..وی
در شهر صنعتی ساوه شرکت فابیست را در اوایل دهه پنجاه تاسیس نمود.زندگی و کارخانه محسن آزمایش به سرنوشت سایر واحدهای صنعتی بزرگ در سال 1358 دچار شد. سه شرکت وابسته به آزمایش در تهران، مرودشت و ساوه مشمول بند ج قانون حفاظت صنایع ایران قرار گرفت و مصادره شد. وی یکسال پس از مصادره
کارخانههایش برای زندگی به سوئیس رفت. به او نیز اتهام
خروج ارز از کشور در
زمان انقلاب زده شد.نهادهای دولتی کنترل و مدیریت آن را در دست گرفتند. فعالیت
تولیدی آن تا اوایل سال 1380 تا حدی رونق داشت. سرانجام معضلاتی که در طی 23 سال مدیریت دولتی از جهت مازاد نیروی انسانی، بدهی و زیان انباشته گریبانگیر شرکت شده بود، نمایان شد. زیان انباشته شرکت در سال 1383 حدود دوازده و نیم میلیارد تومان بود و با توجه
به زیانهای سالهای پیش از آن، جمعا 35 میلیارد تومان زیان داشت.در همین سالها با فروش برخی از زمینهای شرکت به کاهش زیان اقدام نمودند
صاحبان و مدیران جدید به ده هکتار زمین در شهرک صنعتی سمنان به منظور انتقال
فعالیت صنعتی کارخانه به آنجا اقدام نمودند؛ همچنین به تاسیس شرکت هلدینگ و چند شرکت در زمینه بستهبندی، خدمات پس از
فروش هادکو و... اقدام نمودند. با این وجود مدیریت خصوصی که کارخانه را خریدند موفقیتی در توسعه شرکت نداشتند؛ آنان به اخذ وام از بانکها اقدام نمودند، اما با این وجود در کمتر از 5 سال شرکت دچار ناتوانی در پرداخت بدهیها و مجبور به استمهال بدهیها گردید. شرکت آزمایش به علت عدم شفافیت از تالار بورس کنار گذاشته شد. با فروش برخی از داراییهای شرکت در سال 1387 و 1388 به پرداخت بدهی و بازخرید پرسنل کارخانه مرودشت و تهران ادامه دادند. پرسنل مرودشت از حدود 1400 نفر به 160 نفر در خرداد سال 1388 کاهش یافت (931 نفر در طرح پیش از موعد صنایع نیمه دوم سال 1383 بازنشسته شده بودند) و کارخانه نیمه تعطیل بود. چند تن از صاحبان فعلی خصوصی در دادگاه محکوم شدند. سرنوشت کارخانه آزمایش پس از نیم قرن در آستانه اضمحلال قرار گرفته است.محسن آزمایش در بیشتر فعالیت اقتصادی در طول زندگیش، روزی حدود
20 ساعت به مدت چهل سال (تا سال 1357) کار کرد.آرزویش این بود که کارخانه آزمایش را به یکی از بزرگترین کارخانههای تولیدکننده لوازم خانگی با تولید 200 تا 300 نوع محصول در جهان تبدیل نماید. همچنین صاحبان سرمایه پولشان را به جای بورسبازی و سرمایهگذاری در
زمین، در صنایع به کار اندازند. او درسال 1347 گفت:اگر در این محیط فراهم شده، جوانی بیسواد با ایمان و پشتکار خود به چنین موفقیتهایی دست یافته است آیا دیگران به خصوص تحصیلکردههای ما نخواهند توانست از این همه موهبت برخوردار گردند و شاهد پیروزی را در آغوش گیرند
سالهای آخر زندگی آزمایش سرشار از یاس و رنج بود. فقدان درآمد و
کار، هزینه بالای زندگی، بیماری و پیری در خارج از کشور وضع روحی او را به شدت متاثر نموده بود.
مردی که عمری بر پای خود ایستاده بود و زندگی بیش از 20000 نفر از طریق کارخانهاش تامین میشد اکنون محتاج به خانوادهاش بود. پنج سال آخر زندگیش در کنار بیماری بیشتر یک تراژدی بود. مردی که از کودکی تکیهگاه دیگران بود. اکنون به ناچار وابسته
به دیگران شده بود.
چیزی از درون روحش را متلاشی کرده بود. پسرش تنها تکیهگاه و همزبانش در کشور عرب مراکش بود. محسن آزمایش که 14 سال از کارخانهاش و حاصل زندگیش جدا شده بود، سرانجام در غربت و در سال 1371 در شهر رباط مراکش درگذشت و در همانجا به خاک سپرده شد.
نام و یادش جاوید